فحل خاموش
فحل خاموش
فحل خاموش یکی دیگر از مشکلات مهم دامداران میباشد. اغلب دامداران ادعا میکنند که با وجود کنترل دقیق، دامهای آنها علائمی از فحل نشان نمیدهند.
به فحل خاموش در زبان علمی و لاتین Anoestrie گفته میشود که بنا بدلایل، به دو زیرگروه ذیل تقسیم میگردد:
• Acycly : آسیکلی به ناتوانی تخمدانها و بی علائم بودن دوره فحل اطلاق میگردد.
آسیکلی فیزیولوژیک و آسیکلی پاتولوژیک
• Anaphrodisy : در آنافرودیزی فعالیت تخمدانها موجود است ولی دوره فحل یا کلاً بی علائم یا کم علائم است.
آنافرودیزی را به دو زیرگروه ذیل تقسیم میکنند:
• فحل خاموش حقیقی
• فحل خاموش ظاهری
آسیکلی فیزیولوژیک:
آسیکلی حالت نرمال دامهای جوان قبل از رشد بلوغ آنها میباشد. همچنین آسیکلی حالت نرمال در بارداری تحت ترشح هورمون پروژسترون از جسم زرد فعال روی تخمدان دامها میباشد. هر دو مورد حالت فیزیولوژیک غیرفعال تخمدانها میباشد. در اولین هفته پس از زایمان نیز تخمدان غیرفعال فیزیولوژیک میباشد. در سنین بالا هم تخمدانها غیرفعال فیزیولوژیکی میباشند (یائسگی)، این حالت فیزیولوژیک در دامها اغلب دیده نمیشود زیرا دامها تا رسیدن به این سن از دیدگاه اقتصادی از دام جدا میشوند.
آسیکلی پاتولوژیک:
آتروفی (Atrophy) و دیستروفی (Dystrophy) دو دلیل عمده آسیکلی پاتولوژیک میباشد. تحلیل بافت تخمدان تحت آتروفی دلایل متعدد دارد. آتروفی بیشتر در دامهای جوان و تلیسه بدلیل تغذیه نادرست (کیفیت نامناسب و تغذیه یکجانبه) و شرایط محیطی ناسازگار (گرما و رطوبت بیش از حد، کمبود نور) دیده میشود حال آنکه دیستروفی در گاوهای با توانایی شیردهی بالا بدلیل جیره غذایی نادرست، شرایط محیطی ناسازگار (گرما و رطوبت بیش از حد، کمبود نور) و دارای زایمانهای دشوار دیده میشود.
یکی از دلایل دیگر آسیکلی پاتولوژیک سیستهای تخمدان میباشد. دلایل اصلی پیدایش سیستهای تخمدان توانایی شیردهی بیش از حد دام، شرایط نامتعادل تغذیه (کمبود کالری و انرژی، کمبود کاروتین، کمبود سدیم همزمان با مقدار مازاد پتاسیم) و شرایط ناسازگار محیطی بشمار میآید بخصوص وقتی از دام با بنیه (Constitution) ضعیف در شرایط ناسازگار محیطی بازدهی شیردهی بیشتری مطالبه میگردد.
فحل خاموش حقیقی:
دلیل اصلی آن عدم اجرای صحیح و نقص در نگهداری دام (مانند کمبود نور در اسطبل بخصوص در دامهای تلیسه، کمبود تحرک در دامداریهای مطلقاً اسطبلی و بدون چراگاه، نگهداری بیش از حد دام در اسطبل و در نتیجه تنگی جا، گرما و رطوبت بیش از حد بخصوص در فصول گرم سال) و تغذیه دام از لحاظ کیفی و کمی میباشد. نتیجه آن استرس بیش از حد دامها است. ترشح آدرنالین هورمون استرس سبب اختلال در سیکل نرمال جنسی دام و در نهایت تاثیر آن برروی تخمدانها و نارسایی رشد تخمک در تخمدان و اختلال در تولید هومون جنسی استروژن میباشد.
التهاب های مزمن نهفته و بیماریهای پارازیتی نیز تاثیر بسزایی در روند دوره فحل دارند. این دامها دارای فعالیت نرمال تخمدان در طی یک دوره جنسی میباشند ولی علائم آشکار فحل را ندارند.
فحل خاموش ظاهری:
این دامها نه تنها دارای فعالیتهای نرمال تخمدانی میباشند بلکه علائم برونی فحل را نیز دارند و مشکل اصلی از جانب دامدار میباشد.
کنترل دوره فحل بی دقت، ناکافی و ناآگاهانه میباشد و زمان کنترل کوتاه است. کنترل سه بار روزانه و هر بار بمدت 20 دقیقه برای اغلب دامداران مشکل و زمان گیر است.
دلایل ساختمانی دامداری نیز بی تاثیر نمیباشد زمین نامسطح و ناهموار و سقف های کوتاه و کنترل مرتب سم دامها بسیار با ارزش و مفید و سودمند میباشد.
مبارزه با فحل خاموش :
با یک برنامه کنترل دقیق دام و دامداری میتوان فحل خاموش را مبارزه کرد و از کاربرد بی دلیل داروهای هورمونی پرهیز نمود زیرا این داروها علت اثرات منفی جانبی متابولیکی میباشند.
برنامه مبارزه با فحل خاموش در دامداری و گله
• افزایش و تشدید کنترل فحل
• وجود دفتر یادداشت کنترل فحل و نوشتن هر تغییرات مشاهده شده
• اجرای مرتب معاینات کلینیکی باروری و بارداری
• کنترل و تصحیح کیفی تغذیه دام :
1. آنالیز تغذیه
2. محاسبه جیره غذایی دقیق
3. آزمایش ماهیانه یکبار خون جهت نظارت متابولیکی
• نگهداری صحیح دام تحت رعایت تغییرات محیطی
• هماهنگ و یکنواخت کردن دوره فحل دامها جهت همزمان کردن خدمات دامپزشکی و تلقیح مصنوعی (estrus synchronization)
چگونگی نزدیک شدن به گاو
چگونگی نزدیک شدن به گاو
گاو برای دفاع از خود بیشتر از سر استفاده می کند حرکات پاندول مانندی که حیوان با سر وگردن انجام می دهد می تواند فرد مورد عامل را در محدوده مربوطه با خطر روبرو کند گاو شاخ دارخطر بیشتری را متوجه افراد می کندو ضربات کشندهای را به افراد وارد کند .
در این بین گاو نر نژاد شیری خطر ناکترین نوع گاو به هنگام معاینه است و ورود دامپزشک به بهار بندی که گاو نر در آن ازاد است بسیار خطرناک است .
گاو عصبانیت خود را با کوبیدن دست به سطح زمین نشان داده و قرار گرفتن دامپزشک یا فرد دیگر در کنار دست ها و سم نیز خطرناک است گاو همچنین از پای خود برای لگد زدن به جلو, پهلو و عقب استفاده می کند که در اصطلاح به آن The Cow Kick گویند.
لگد پرانی گاو بیشتر به سمت پهلو و جلو است.گاو حتی فردی را که در نز دیک شانه اش قرار دارد با پا مورد حمله قرار می دهدگاو های ماده تازه زا در یکی دو روز اول پس از زایمان خطرناک بوده و نسبت به افرادی به گوساله شان نزدیک شوند، بسیار حساسند.
گاوبه دلیل نداشتن دندان های پیش در فک بالا گاز نمی گیرد . اما دندان های آسیایی گاو بسیار قوی است و در زمان معاینه داخل دهان یا خوراندن شربت یا قرص می تواند انگشت ها را به راحتی له یا قطع کند بهتر است گاو نر درون تراوا معاینه شود و از نز دیک شدن به آن در محیط باز خوداری شود.گاو های نر پرواری که در مراتع چرا می کنندبه دلیل برخورد کم با انسان در هنگام معاینه چندان قابل اعتماد نیستند .
در هنگام نزدیک شدن به دام باید مواظب حرکات دم حیوان بود گاو از دم ظریف و آسیب پذیر خود برای دفع مگس ها و حشرات بهره گرفته و در اثر لمس بدن دام نیز توسط دامپزشک یا دامدار ، آن را حرکت میدهد .حرکات دم گاهی ایجاد خطر کرده و با برخورد سریع با چشم انسان ایجاد زخم در قرنیه می کندپس از محافظ چشم نیز استفاده کنید.
همچنین در دامهای تازه زا در اثر آغشته بودن دم به ترشحات وعفونت های رحمی , وآلوده شدن دامپزشک یا دامدار, احتمال انتقال بیماری های عفونی از جمله باکتری عامل بروسلا وجود دارد .
برای جلوگیری از رمیدن و لگد زدن گاو در حالیکه به آرامی و با صدای ملایم صحبت می کنید , از چپ یا سمتی که حیوان به شیردوشی عادت دارد به حیوان نزدیک شوید اصولاً
می بایست حیوان را از نزدیک شدن خود به او با صدا های آرام همراه با نوازش بدن آگاه ساخت تا حیوان از نشان دادن واکنش های سریع و غیر منتظره و بعضاً خطرناک اجتناب نماید.
ابتدا دست را روی شانه قرار داده سپس سریعاً دست را به سمت سر حیوان حرکت دهید گاو نر شیری و گاو های دائم الفحل عصبانی بوده و ممکن است شما را شاخ زده و یا به دیوار بکوبد پس همیشه در حین نزدیک شدن باید راهی را برای فرار پیش بینی نمائید نزدیک شدن از روبرو خطرناک بوده و موجب حمله گاو با سر و شاخ خواهد شد تنها زمانیکه حیوان در تراوا محصور است از روبرو نزدیک شوید ، چراکه امکان حمله ور شدن گاو در این حالت زیاد است.
همچنین :
1) گرفتن چین زانو 2) گرفتن سوراخ بینی با دست یا با حلقه 3)گرفتن دم به طوری که دم را ازپشت, روی ستون فقرات به سمت سر دام بکشیم
میتواند ما را در مقید کردن دام بسیار کمک کند.
اصول معاینه دام دکتر کجوری
با مساعدت دکتر سعید احمدی